Κορέα: Ένας «ξεχασμένος» πόλεμος και οι Έλληνες μαχητές του
Άγγελος Παληκίδης – Άννα Μπατζέλη
Γιώργος Α. Καζαμίας, Η Ελλάδα και ο Πόλεμος της Κορέας, Εκδόσεις Εστία, Αθήνα 2022, σελ. 230
Ο Πόλεμος της Κορέας (1950-1953) συχνά αναφέρεται διεθνώς ως ο «ξεχασμένος πόλεμος», επειδή δεν έχει αναδειχθεί επαρκώς από τη σχετική βιβλιογραφία, παρά το γεγονός ότι είκοσι κράτη ενεπλάκησαν σε αυτόν, τα δεκαέξι από τα οποία υπό τη σημαία του ΟΗΕ. Ειδικά για την Ελλάδα, σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει το Γενικό Επιτελείο Στρατού στις δύο εκδόσεις που αφορούν το Εκστρατευτικό Σώμα στην Κορέα, στον πόλεμο πήραν μέρος συνολικά 9.545 οπλίτες. Κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων έχασαν τη ζωή τους 15 αξιωματικοί, 168 οπλίτες του Στρατού Ξηράς και 12 στελέχη της Πολεμικής Αεροπορίας, ενώ οι τραυματισθέντες ανήλθαν στους 610. Ταυτόχρονα, απωλέσθηκαν 4 από τα 9 διατιθέμενα ελληνικά αεροσκάφη.[1]
Τα στατιστικά αυτά στοιχεία αναδεικνύουν ότι η συμμετοχή της Ελλάδας μόνο αμελητέα δεν ήταν. Λαμβάνοντας υπόψη τη γεωγραφική απόσταση και το πολιτισμικό χάσμα που χωρίζει την Ελλάδα από την κορεατική χερσόνησο, εύλογα προκύπτουν καίρια ερωτήματα σχετικά με τις αιτίες τόσο της συμμετοχής της χώρας στον πόλεμο όσο και των περιορισμένων αναφορών στη σχετική βιβλιογραφία. Αυτά και άλλα ερωτήματα επιχειρεί να απαντήσει ο Γιώργος Καζαμίας, καθηγητής στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, με το βιβλίο του Η Ελλάδα και ο Πόλεμος της Κορέας, το οποίο κυκλοφόρησε το 2022 από τις εκδόσεις Εστία. Το βιβλίο, παρά το μικρό μέγεθός του, έρχεται να καλύψει ένα σοβαρό ερευνητικό κενό στην ελληνόγλωσση βιβλιογραφία. Ας σημειωθεί ότι δεν είναι η πρώτη φορά που ο συγγραφέας ασχολείται με το ζήτημα της ελληνικής συμμετοχής στον Πόλεμο της Κορέας. Το 2013 είχε προηγηθεί από τον ίδιο η επιμέλεια της έκδοσης του ημερολογίου του Γεωργίου Παγωμένου, ο οποίος συμμετείχε στον πόλεμο ως στρατιώτης από τον Ιανουάριο έως και τον Νοέμβριο του 1953.[2]
Στο νέο του βιβλίο, ο Γ. Καζαμίας παραθέτει αναλυτικά στοιχεία για τα αίτια του πολέμου και τους λόγους συμμετοχής της Ελλάδας σε αυτόν, ενώ παρέχει πληροφορίες σχετικά με την επιστράτευση του Ελληνικού Σώματος, τη μεταφορά του στην κορεατική χερσόνησο, την κατάσταση στην εμπόλεμη ζώνη, τις συνθήκες διαβίωσης των Ελλήνων οπλιτών, καθώς και τις σχέσεις τους με τα άλλα στρατεύματα. Επιπλέον, ο συγγραφέας κάνει εκτενή αναφορά στις πηγές και αξιοποιεί τη βασική εγχώρια και ξένη βιβλιογραφία, φέρνοντας ταυτόχρονα στο φως νέα στοιχεία και μαρτυρίες. Επιχειρεί, ακόμα, να αποτιμήσει την κληρονομιά του πολέμου στην Ελλάδα και να ερμηνεύσει το βιβλιογραφικό κενό, την ερευνητική απροθυμία και την αμφισημία με την οποία ο πόλεμος αυτός αντιμετωπίστηκε στον δημόσιο χώρο, ειδικά την περίοδο της Μεταπολίτευσης. Αποτιμώντας στο επίπεδο της διεθνούς διπλωματίας τη συμμετοχή της Ελλάδας στον πόλεμο αυτό, ο Γ. Καζαμίας υποστηρίζει ότι άφησε θετικό αποτύπωμα, καθώς με τον τρόπο αυτό επιβεβαίωσε έμπρακτα και εμπέδωσε τη θέση της, πολιτικά και στρατιωτικά, στον δυτικό κόσμο.
Αναλυτικότερα, το βιβλίο αποτελείται από πέντε κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο, το οποίο ακολουθεί την εισαγωγή στην οποία περιγράφονται, μεταξύ άλλων, η διεθνής διάσταση του πολέμου και η ενασχόληση του συγγραφέα με αυτόν, περιλαμβάνει μια παρουσίαση της ελληνόγλωσσης και ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας σχετικά με τον Πόλεμο της Κορέας, δίνοντας έμφαση στα απομνημονεύματα των συμμετεχόντων. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το υποκεφάλαιο που αναφέρεται στην αποτύπωση του πολέμου στην ελληνική λογοτεχνία και την κινηματογραφική παραγωγή. Αν και τα έργα που αναφέρονται στον πόλεμο είναι λίγα (για παράδειγμα, μόλις σε μία ταινία γίνονται αναφορές στην Κορέα), αναδεικνύουν μια διαφορετική διάσταση του πολέμου και του κοινωνικού του αντικτύπου.
Στο επόμενο κεφάλαιο, ο συγγραφέας καταπιάνεται με τη διαδικασία σχηματισμού του Εκστρατευτικού Σώματος Ελλάδος και τις αποστολές αντικαταστάσεων, ενώ γίνεται μνεία και στη στρατιωτική συμμετοχή των υπόλοιπων κρατών που ενεπλάκησαν στον Πόλεμο της Κορέας. Ενδιαφέροντα είναι, μεταξύ άλλων, τα στοιχεία που παραθέτει ο Γ. Καζαμίας σχετικά με τη διαδικασία επιλογής των συμμετεχόντων στο Εκστρατευτικό Σώμα της Ελλάδας, τα κίνητρα που δίνονταν στους αξιωματικούς και τους στρατιώτες, καθώς και τις εμπειρίες των συμμετεχόντων από το ταξίδι μετάβασης στην Κορέα και τις αναπόφευκτες συγκρίσεις με τη στρατιωτική υπεροχή των ΗΠΑ.
Τα επόμενα δύο κεφάλαια αφιερώνονται στην καθημερινότητα των στρατιωτών στο πολεμικό μέτωπο, με έμφαση στις συνθήκες διαβίωσης και στις διαπροσωπικές σχέσεις. Περιγράφονται, ακόμη, η συνολική πορεία του Πολέμου της Κορέας έως την έναρξη των διαπραγματεύσεων και την ανακωχή, καθώς και οι ανθρώπινες απώλειες στα δύο αντιμαχόμενα μέρη. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το υποκεφάλαιο που αφορά τον ρόλο που διαδραμάτισαν οι Έλληνες ιερείς που συνόδευαν το Εκστρατευτικό Σώμα στην αναβίωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Κορέας. Όπως αναφέρει και ο ίδιος ο Καζαμίας, «αυτό ήταν ένα παράπλευρο και απροσδόκητο όφελος της δράσης» του Εκστρατευτικού Σώματος Ελλάδος (σ. 182). Το τέταρτο κεφάλαιο ολοκληρώνεται με μια αναλυτική παράθεση των απωλειών των δύο στρατοπέδων και με μια συνολική αποτίμηση της ελληνικής συμμετοχής στον Πόλεμο της Κορέας. Το Εκστρατευτικό Σώμα Ελλάδος, αν και συμμετείχε σε περιορισμένης σημασίας για την τελική έκβαση του πολέμου μάχες, ξεχώρισε για το σθένος και τη γενναιότητα που υπέδειξε κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων, λαμβάνοντας πλείστες τιμές και εύφημες μνείες, ανάλογες με αυτές που έλαβαν οι στρατιωτικές αποστολές των συμμάχων κρατών. Στο κεφάλαιο αυτό αναδεικνύεται και η διαφορετική στάση, σε σχέση με τη διατήρηση των κατεχόμενων θέσεων, που είχαν τα ελληνικά στρατεύματα έναντι των στρατευμάτων των ΗΠΑ.
Στο πέμπτο και τελευταίο κεφάλαιο, μαζί με τα επιλογικά σχόλια, ο συγγραφέας επιχειρεί να αποσαφηνίσει τις αιτίες που οδήγησαν στη συμμετοχή της Ελλάδας στον Πόλεμο της Κορέας, καθώς και τους λόγους για τους οποίους η συμμετοχή αυτή παρέμεινε στην αφάνεια αργότερα. Ο συγγραφέας, μεταξύ άλλων, αναφέρει τα οφέλη που αποκόμισε το Εκστρατευτικό Σώμα Ελλάδος από τη συμμετοχή του στον Πόλεμο της Κορέας (π.χ. μεταφορά τεχνογνωσίας από τα αμερικανικά στρατεύματα) και τις επιπτώσεις στους Έλληνες στρατιώτες – ορισμένοι από αυτούς φαίνεται να αντιμετώπισαν μετατραυματικό στρες. Αν και η αναφορά αυτή στηρίζεται σε μαρτυρίες συγγενών, και δεν είναι δυνατό να επιβεβαιωθεί, αναδεικνύει τις συνέπειες της μη ενασχόλησης με τον Πόλεμο της Κορέας, τόσο τις άμεσες (απουσία στήριξης των Ελλήνων στρατιωτών μετά τον επαναπατρισμό τους) όσο και τις έμμεσες (απώλεια στοιχείων και μαρτυριών, που καθιστούν μη δυνατή μια πληρέστερη αποτύπωση και αποτίμηση της ελληνικής συμμετοχής στον Πόλεμο της Κορέας).
Συνολικά, ο Πόλεμος της Κορέας θεωρείται ως ένα από τα σημαντικότερα επεισόδια του Ψυχρού Πολέμου, προάγγελος του Πολέμου του Βιετνάμ. Η έμμεση και κυρίως η άμεση εμπλοκή των νέων μεγάλων δυνάμεων (ΗΠΑ, Σοβιετική Ένωση, Κίνα) και των συμμάχων τους, από κοινού με την άγρια εμφύλια διαμάχη, με εκατοντάδες χιλιάδες θύματα στον άμαχο πληθυσμό, αποτελεί μια μελέτη περίπτωσης που κάθε άλλο παρά αδιάφορους πρέπει να αφήνει τους ιστορικούς και τους πολιτικούς επιστήμονες. Η συμμετοχή της Ελλάδας αντανακλά τους στρατηγικούς μετασχηματισμούς των παγκόσμιων συμμαχιών της περιόδου και αναδεικνύει το πώς η χώρα, πριν ακόμη ανακάμψει από τον δικό της εμφύλιο πόλεμο και τις καταστροφές που άφησε η Κατοχή, ενεπλάκη σε αυτό το κρίσιμο, στη διεθνή σκακιέρα, γεωπολιτικό περιβάλλον. Το βιβλίο του Γ. Καζαμία αποτελεί, αφενός, συμβολή στην περιγραφή και κατανόηση αυτών των γεγονότων και, αφετέρου, ανοίγει τη συζήτηση για τη συμμετοχή της Ελλάδας σε ένα από τα πιο αιματηρά διεθνή γεγονότα του Ψυχρού Πολέμου, τις συνέπειες του οποίου βιώνει έως σήμερα όχι μόνο η κορεατική χερσόνησος αλλά και ολόκληρη η ανθρωπότητα.
- Γενικό Επιτελείο Στρατού / Διεύθυνσις Ιστορίας Στρατού (εκδ.), Το Εκστρατευτικόν Σώμα Ελλάδος εις Κορέαν (1950-1955), Αθήνα 1977· Γενικό Επιτελείο Στρατού / Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (εκδ.), Το Εκστρατευτικό Σώμα της Ελλάδας στην Κορέα (1950-1955), Τόμος Β' (Συμπληρωματικοί πίνακες προσωπικού), Αθήνα 2014. ↑
- Γεώργιος Παγωμένος, Το ημερολόγιο ενός Έλληνα στρατιώτη στον πόλεμο της Κορέας, Ιανουάριος-Νοέμβριος 1953, Πρόλογος-επιμέλεια-σχόλια: Γιώργος Καζαμίας, Εισαγωγή: Γιώργος Καζαμίας – Γιάννης Στεφανίδης, Εκδόσεις Μεσόγειος, Λευκωσία 2004. Η ηλεκτρονική έκδοση από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κύπρου είναι ελεύθερα προσβάσιμη στο https://www.ucy.ac.cy/paneky/wp-content/uploads/sites/53/2022/08/ HμερολόγιοενόςΈλληναΣτρατιώτη.pdf (ανακτήθηκε 7.1.2025) ↑